top of page

Een vaak vergeten en ondergewaardeerd patrimonium is dat van de orgels, vaak eeuwen oud.
Met de sluiting van vele kerken in het vooruitzicht, dreigt dit patrimonium nog meer in vergetelheid en verval te geraken.  Deze website wil in de eerste plaats informatie verschaffen over het orgelerfgoed in de streek van de Vlaamse Ardennen.  Dit is een werk van lange adem.  Vandaar dat u nog niet alle orgels zult aantreffen.  Deze website wil daarnaast het brede publiek bewust maken om dit patrimonium niet zomaar aan zijn lot over te laten.  
Meer over onze doelstellingen, missie en visie, leest u hier.

 
Momenteel kan u reeds informatie vinden over 69 orgels, waaronder alle orgels van Zingem, Kruishoutem, Wortegem-Petegem, Maarkedal, Zwalm, Horebeke en Kluisbergen.  De orgels van deze laatste twee vormen een bedreigd patrimonium, vermits er in deze streek geen enkel pijporgel meer wordt gebruikt voor de weekendliturgie. 
Van andere steden en gemeentes (Oudenaarde, Zottegem, Ronse, Gavere en Brakel) kan u ook al info vinden over heel wat orgels.  Deze website wordt regelmatig bijgewerkt.

 

1. ZOEKEN PER ORGELBOUWER:

Via de pagina 'Orgelbouwers in de Vlaamse Ardennen' ontdek je de eigenheid van elke orgelbouwer en hoe de stijl van een orgelbouwer soms kan variëren.  Via deze pagina kan je makkelijk naar gelijkenissen of verschillen tussen de instrumenten van eenzelfde of verschillende orgelbouwers zoeken.

2. ZOEKEN PER EEUW: 
In dit Historisch overzicht kan je de instrumenten uit de streek chronologisch ontdekken en worden de instrumenten geplaatst in een breder historisch kader van de orgelbouw.  Je kan zo instrumenten uit een zelfde tijdsperiode makkelijk met elkaar gaan vergelijken.

 

3. ZOEKEN PER GEMEENTE:
Klik daarvoor op de menuknoppen bovenaan de pagina of op onderstaande foto's.
Op de pagina van de hoofdgemeente kan je doorklikken naar de verschillende instrumenten en krijg je eveneens een historisch overzicht.

Orgels in Zwalm

Orgels in Horebeke

      

Orgels in Oudenaarde

      

Orgels in Zingem

      
DSCN7585.JPG

Orgels in Kruishoutem

Orgels in Wortegem-Petegem

Orgels in Zottegem

DSCN4065.JPG

Orgels in Maarkedal

      
DSCN9703.JPG

Orgels in Ronse

      

Signatuur van de bouwer op de klaviatuur

Orgels in Kluisbergen

      

Parike orgelkast

Orgels in Brakel

      

DSCN2014.JPG

Orgels in Gavere

      

Wat is een orgel?

INTERACTIEVE ORGELDEMONSTRATIES
 

Wenst u graag een demonstratie van uw orgel?  Wil u graag enkele kneepjes van het orgelbouwersvak leren kennen?  Wil u vooral zien en horen hoe een orgel werkt?
Wil u advies betreffende uw orgelerfgoed?
Contacteer ons gerust via het contactformulier onderaan deze pagina!

LEZING: ORGELERFGOED IN DE VLAAMSE ARDENNEN
 

Met deze lezing willen we het waardevolle van dit kostbaar erfgoed in de kijker stellen. Maar al te vaak wordt een orgel in verwarring gebracht met een beiaard, piano of harmonium. We zoeken tevens een antwoord op vragen als: Klinkt een orgel steeds hetzelfde? Wat zijn registers, pijpen, pedalen? Hoe begint zo’n gigantisch oogstuk van de kerk eigenlijk te werken? Is een orgel steeds in verband te brengen met de kerk of werd het ook elders bespeeld? Vanwaar de benaming ‘Satans fluytencast?’ Waarom staan oude orgels meestal achteraan in de kerk?
Naast deze en andere unieke weetjes over dit instrument gaan we dieper in op de unieke en waardevolle orgels in onze streek, alsook werpen we een blik op de huidige toestand van dit orgelerfgoed. Hoe zal er tenslotte met de orgels anno 2020 worden omgegaan nu vele kerken sluiten?
Er is vervolgens ook de gelegenheid om na afloop van de lezing onze opgedane kennis proefondervindelijk te bestuderen. Zo bliezen we in 2016 opnieuw leven in het oude Van Peteghemorgel uit 1777 van Sint-Kornelis-Horebeke, dat reeds tientallen jaren onder het stof was geraakt.  In 2017 demonstreerden we het Van Peteghemorgel van Landskouter en het unieke Haelvoetorgel van Nederzwalm.

 

Waar en wanneer? 
Dergelijke lezingen vonden reeds plaats op dinsdag 10 mei 2016, 14.30u-17.30u in de kerk van St-Kornelis-Horebeke, op donderdag 23 maart 2017 van 14.30u tot 17.00u in de kerk van Landskouter en op dinsdag 15 oktober 2019 in Lokeren.
Ook een meer specifieke lezing m.b.t. één specifiek instrument of enkele instrumenten in een regio is mogelijk.  Zo gingen we op dinsdag 21 maart 2017 in op de waarde van het unieke Haelvoetorgel van Nederzwalm.  Op donderdag 26 april 2018 behandelden we het orgelerfgoed van de gemeente Wortegem-Petegem.  Op dinsdag 12 maart 2019 gingen we in op de interessante orgelbouwer Loret en het orgel van Moregem.  Op donderdag 10 oktober 2019 vond een lezing plaats over het Oudenaards orgelerfgoed in de abdij van Maagdendale (stadsarchief).  Op dinsdag 17 augustus 2021 focuste de lezing in Everbeek o.m. op de orgels van Brakel.  Op zondag 27 mei 2023 zoomden we in op het orgel van Semmerzake (Gavere).
Wenst u een dergelijke lezing?  Contacteer ons via het formulier onderaan deze pagina!

 

INSTRUMENTEN
IN DE SPOTLIGHT

 

Sint-Kornelis-Horebeke:
Van Peteghemorgel, ca. 1777.
Mits onderhoud terug bespeelbaar.

 

Nederzwalm: een uniek werk van Petrus Haelvoet (1855).  Bovenwerk bespeelbaar.  Werd de voorbije 2 jaar zo goed als niet meer bespeeld, doordat er geen weekendvieringen meer doorgingen.  Nu gaan er weekendvieringen door, maar heeft men een tweedehands electronium (!) geplaatst om de zang te begeleiden.  Het unieke 8-voets Haelvoetorgel met uitzonderlijke mooie klankkleur, dat perfect geschikt en bedoeld is om de zang te begeleiden, mag zich niet meer laten horen...

Eine: Een van de oudste orgelkasten uit de regio.  De oudste restanten van de verbouwde orgelkast dateren uit 1651.
Het verbouwde instrument zelf dateert echter uit 1943.

Volkegem: uniek werk uit 1821-1822 van een regionale orgelbouwer Jacobus Hubeau, gerestaureerd in 1982-1984
Wordt zo goed als niet meer bespeeld.

Maarke: orgel uit 1727, gerestaureerd in 2009. Wordt sinds ontwijding van de kerk in 2013 amper bespeeld.

Kerkem: Niet alleen een orgelkast maar ook een zeldzaam instrument dat dateert uit de 17de eeuw (!).  
Wordt niet bespeeld.  Verdient eerherstel.

CASUS: ORGELS IN ZWALM EN HOREBEKE
UNIEK MAAR BEDREIGD ERFGOED

 

Uniek erfgoed

Het orgelpatrimonium in Zwalm en Horebeke, middenin de Vlaamse Ardennen, is een relatief ongekend terrein.  De instrumenten vertegenwoordigen een drietal eeuwen orgelbouw, waaronder enkele bekende namen van orgelbouwerfamilies zoals Van Peteghem, maar ook minder gekende zoals de regionale orgelbouwer Petrus Haelvoet uit Kerkhove.  Zo beschikt Nederzwalm wellicht zelfs over een heel uniek orgel, het nog enige bestaande instrument van een regionale orgelbouwer.

 

"Vele instrumenten worden vaak gewoonweg niet bespeeld,
terwijl ze wel nog bespeelbaar zijn.  
Het wordt nog vreemder als men dan een elektronische nabootsing verkiest
boven een echt ambachtelijk instrument"

 

Bedreigd erfgoed o.i.v. parochiale hervormingen

Tot december 2013 werden de verschillende (nog werkende) instrumenten van Zwalm en Horebeke minstens om de twee weken bespeeld.  Door de parochiale hervormingen wordt nu geen enkel instrument meer bespeeld in Zwalm en Horebeke.  
Voor de weekendvieringen werden van december 2013 tot augustus 2015 nog slechts 2 van de 14 kerken overgehouden, namelijk de kerk van Sint-Maria-Horebeke (zonder werkend pijporgel) en de kerk van Munkzwalm (zonder pijporgel). 
Sinds augustus 2015 wordt enkel de kerk van Nederzwalm (opnieuw) gebruikt voor de weekendvieringen.  Deze kerk bezit een uniek en waardevol bespeelbaar instrument, al wordt het eigenaardig genoeg niet bespeeld in de weekendvieringen en opteert men voor een tweedehands electronium vooraan in de kerk.
Sinds januari 2016 gaat geen enkele viering meer door (ook geen uitvaarten, doopsels of huwelijken) in de kerken waar geen weekendviering is.


De pijporgels zijn in deze streek dus momenteel volledig aan hun lot overgelaten, soms met vrij drastische gevolgen die nu reeds merkbaar zijn (zie foto's onderaan deze pagina).  

Vandaar dat deze website dit unieke patrimonium op zijn minst in het licht wil stellen.

Hopelijk worden er nog initiatieven genomen om deze orgels bespeelbaar te houden en niet te laten verkommeren!

 

Klik hier voor meer info over op welke manier dit erfgoed bedreigd wordt en hoe kan gezocht worden naar oplossingen.

 

SPOREN VAN VERVAL...

HOPELIJK NIET DE TOEKOMST VAN AL ONZE ORGELS?

 

Zaken die vermeden kunnen worden wanneer de orgels nog frequent bespeeld en onderhouden worden:

Sporen van verval in Meilegem:
Een speeltafel onder de vogeluitwerpselen,
loskomend beleg van de toetsen

 

Sporen van verval bij het unieke orgel van Nederzwalm:
een hangende toets van het bovenklavier (gebarsten toets), houtwormaantasting, barst in de lessenaar, een uitgeschakeld onderpositief

Sporen van verval in Sint-Denijs-Boekel:

scheefgezakte pijpen door bezwijking onder eigen gewicht
en slechte (lees: geen) roostering

 

Sporen van verval in Rozebeke:
losliggende en hangende toetsen van het manuaal

Gebroken toets door intensieve houtwormaantasting in Nederzwalm

Stof- en roetafzetting in de windlade van het waardevolle Van Peteghemorgel van Sint-Kornelis-Horebeke ten gevolge van tientallen jaren zonder onderhoud en monumentonvriendelijke verwarmingssystemen die door een grote luchtcirculatie enorm vervuilen.

TOESTAND NA DE SLUITING VAN DE KERK ALS WEEKENDVIERINGSPLAATS:
Scheefgezakte trompetpijp in het orgel van Sint-Blasius-Boekel, door gebrek aan onderhoud en controle.  Hierdoor is de pijp gebarsten en spreekt ze niet meer aan.

Sporen van verval in Sint-Maria-Horebeke:
omvergevallen pijpen die hun eigen gewicht niet meer konden dragen liggen neer op de blaasbalg

 

Sporen van verval aan het Van Peteghemorgel in Sint-Kornelis-Horebeke:
deuken in frontpijpen, frontpijpen die dreigen uit de orgelkast te vallen, ...

 

Intensieve houtwormaantasting in Nederzwalm

Stof- en roetafzetting in de windlade van het waardevolle Van Peteghemorgel van Sint-Kornelis-Horebeke ten gevolge van tientallen jaren zonder onderhoud en monumentonvriendelijke verwarmingssystemen die door een grote luchtcirculatie enorm vervuilen.

TOESTAND NA DE SLUITING VAN DE KERK ALS WEEKENDVIERINGSPLAATS:
Gebarsten trompetpijp in Sint-Blasius-Boekel, door gebrek aan onderhoud.  Hierdoor spreekt deze pijp niet meer.
Eveneens hevige loodcorrosie: belangrijk is om dit regelmatig te laten nazien om verder verval te voorkomen.

 

TOESTAND NA DE SLUITING VAN DE KERK ALS WEEKENDVIERINGSPLAATS:
Losgekomen ivoren toetsbeleg in Sint-Blasius-Boekel.

TOESTAND NA DE SLUITING VAN DE KERK ALS WEEKENDVIERINGSPLAATS:
Schimmel op de deuren van de orgelkast in Roborst.

TOESTAND NA DE SLUITING VAN DE KERK ALS WEEKENDVIERINGSPLAATS:
Vereeckenorgel in Dikkele: een orgel dat in de jaren '80 en '90 een restauratie kreeg door Potvlieghe speelde tot eind 2013 vrij normaal.  Twee jaar later zijn heel wat pijpen omvergevallen, waardoor de toestand meer dan verontrustend is geworden.  Dit kan vermeden worden door regelmatig het orgel te voorzien van een elementair onderhoud, waarbij o.a. de roostering van de pijpen wordt nagekeken.

 
"Met een klein budget voor een jaarlijks onderhoud kunnen hoge kosten op termijn uitgespaard worden.  Zeker belangrijk in deze tijd, omdat grote sommen moeilijker en moeilijker zullen te vinden zijn voor deze instrumentjes die in kleine dorpjes staan en daardoor sowieso al minder (culturele) belangstelling hebben..."  (citaat Bert De Vylder,orgelbouwer)

TOESTAND NA HET SLUITEN VAN DE KERK ALS LITURGISCHE PLAATS
Dikkele: doorzakkende pijpen, wat vermeden kan worden door een elementair jaarlijks nazicht.  Deze pijpen werden momenteel uit het orgel gehaald om niet nog meer schade te berokkenen door het omvallen op andere pijpen.

Beheer van zeldzaam 17de eeuws (!) erfgoed...
Enkele eeuwenoude pijpen in Mullem (Oudenaarde) wachten om misschien ooit door restauratie weer tot leven te worden gewekt...
Komt wellicht niet in aanmerking voor de onroerenderfgoedprijs?

DSCN0477.JPG

Wanneer jaren niet naar erfgoed wordt omgezien, gaat - door stilstand - de houtworm zijn gangetje, totdat men het zaagsel letterlijk kan opscheppen of tot wanneer van het orgel bijna niets zal overblijven.  Laat ons hopen dat het nooit zover moet komen.

DSCN0478.JPG

Trompetpijpen in Rozebeke die stevig doorzakken door een iets te zwakke legering, maar vooral ook door een gebrek aan jaarlijks nazicht, waarbij dergelijke problemen tijdig kunnen vastgesteld en voorkomen worden door een roostering van de pijpen en een versteviging waar nodig.

EEN 18DE-EEUWSE ORGELBOUWER AAN HET WOORD
 

“Het orgel is het kostbaarste en waardevolste meubel in een kerkgebouw,
gerealiseerd met veel vakmanschap, duurzaam materiaal en ook veel geld.

Het vereist bijzonder, vaktechnisch onderhoud, dat wanneer dat nagelaten of verwaarloosd wordt,
accumuleert in verval en wel, tot zo’n niveau dat het restaureren een fortuin kost om het terug te brengen tot de originele toestand
of erger nog:
dat herstel niet meer mogelijk is gevolgd door sloop”.


Dit schreef de Benedictijner monnik Dom François Bédos de Celles in zijn achttiende-eeuws standaardwerk “L’ Art du Facteur d’ Orgues”.

 

bottom of page