ORGELS in de Vlaamse Ardennen
Een ongekend maar boeiend patrimonium
Het orgel van Ename
Een (recent!) verdwenen achtvoets Van Peteghem/Joris-orgel
Dispositie:
Pieter Van Peteghem (1708-1787) ? (volgens contract)
Volgens E. Gregoir in zijn 'Historique de la facture et des facteurs d'orgue...' (1865) construeerde Pierre-Charles sr. (1776-1852), een kleinzoon van Pieter Van Peteghem, een orgel in Ename.
1769-1772
24 mei 1902: inwijding van het nieuwe orgel door deken Van Bruysssel, gemaakt door firma Joris Van Ronse, anonieme gift
Frans Joris & zonen, 1910
Enkel de frontpijpen waren oud (niet in gebruik).
Het overige pijpwerk en instrument was van 1910 (1902?).
Oorpsornkelijk zal het orgel een eenklaviers balustradeorgel geweest zijn zonder voet (= zonder onderkas).
Na de ombouw door Joris bleef alleen het bovenste gedeelte van het Van Peteghem-front bewaard.
Tot in 2016 lag de orgelkast met frontpijpen tijdelijk opgeslagen in de oude pastorij van Ename, nadat het enkele jaren in het Huis de Lalaing in Oudenaarde gestapeld lag.
Recent besliste de kerkraad in overleg met de stad Oudenaarde en de provincie dat deze 18de eeuwse orgelkast mag verdwijnen. Door de restauratie/reconstructie van de kerk in vroegromaanse Ottoonse stijl paste het recentere orgel volgens de deskundigen niet meer in het interieur.
Blijkbaar werd geen enkele kerk of instantie in Oudenaarde bereid gevonden om dit erfgoed terug in ere te herstellen.
Vanuit onze werking zochten we naar een manier om dit erfgoed niet verloren te laten gaan.
Gelukkig vonden we in 2016 een orgelbouwer bereid om alle historische materiaal over te nemen om het op een degelijke manier te stockeren en indien mogelijk in ere te herstellen.
Oudenaarde heeft hiermee zowat zijn laatste orgelrestanten uit de 18de eeuw verloren.
Het beeld dat bovenaan de middentoren bekroonde is voor zover we weten verloren gegaan. Het stelde het Jezuskind voor dat met zijn hand een kruis vasthield en ondertussen de slang op een wereldbol vertrapte.
Onderaan de middentoren een gevleugeld engelenkopje.
Toen de kerk in 1990 werd onderzocht wegens stabiliteitsproblemen aan de toren, kwam een oude muurboog met heel oude fresco's te voorschijn achter het orgelfront.
Het volledige orgel verdween bij de renovatiewerken aan de kerk in 1992.
De orgelkast en een selectie van het pijpwerk werd eerst bewaard in het Huis de Lalaing, nadien lagen de restanten gestapeld in de pastorij van Ename (zie foto). De kerkfabriek wou deze restanten weg uit de pastorij. Alle overgebleven onderdelen bevinden zich nu in het atelier van orgelbouwer De Munck-Claessens in Sint-Niklaas.
Orgelbouwer:
Van Peteghem-dispositie ca. 1770
In een contract van 11 april 1767, opgesteld door AEgidius Franciscus van Peteghem, in opdracht van zijn vader, vinden we onderstaande dispositie, voor 1200 gulden.
Montre 8v, front
Holpyp ofte Bourdon 8v (achteraf bijgeschreven: plaats open laten v. Bourdon 16v)
Prestant 4v
Flutte 4v
Doubelette 2v
Cornet 5 pijpen (ab cis')
Nazart (2 2/3 v)
Tierce (1 3/5 v)
Fourniture 3 pijpen
Cimbal 2 pijpen
Larigot (1 1/3 v)
Trompet (8v) /bas
/sup.
Claron (4v) /bas
/sup.
Vox Humana (8v) /sup.
Tremblant
Rossignol
Ventille
manuaal: 50 toetsen, C-D - d´´´
- een blaasbalg bij te maken bij de twee bestaande
- de eerste 5 registers te plaatsen, de overige gespreid over 8 jaar
- prijs: 1200 gulden
Wellicht werd dit project niet uitgevoerd, vermits kort voor 10 juli 1769 een nieuw akkoord werd afgesloten (waarvan de inhoud niet bekend), voor slechts 750 gulden (die in 1770 en 1771 effectief betaald zijn).
Uit de werklijst van Van Peteghem (volgens Edouard Gregoir, Historique de la facture et des facteurs d'orgue..., 1865) weten we wel dat het om een orgel ging van 16 registers. Wellicht zal het orgel dus niet zo extreem afgeweken hebben van bovenstaande contract.
Mogelijks heeft men (onderdelen van) een ander orgel overgenomen, waardoor de prijs kon gedrukt worden. Heeft men hier onderdelen van het orgel uit de abdijkerk van Ename gebruikt? Volgens Edouard Gregoir (Historique, 1865, p.117) stond er een "middelmatig" orgel van de Antwerpse orgelbouwer Antoine Hellemans in de naburige abdij van Ename, met een verkort klavier, dat door Pieter Van Peteghem rond 1772 werd gerestaureerd.
Orgelkast:
Huidige toestand:
Bouwjaar:
Transformatie:
Na de eerste twee decennia van zijn loopbaan voorziet Pieter enkel de middelste pijp van elke toren van een opgeworpen labium terwijl alle overige frontpijpen een spitsvormig bovenlabium krijgen.
Na het wegnemen van het orgelfront in begin de jaren '90 kwam een muurboog tevoorschijn met heel oude fresco's. Deze fresco's hebben een byzantijns karakter en zouden tot de oudste van de Benelux horen.
Houten onderdelen van de orgelkast
- Deze website wordt regelmatig bijgewerkt -
Een orgel van Hubeau in 1815
Nog een extra vermelding maakt het er allemaal niet duidelijker op.
In augustus 1815 zou de kerk van Ename een orgel hebben gekocht van J. Hubeau (de orgelbouwer van het orgel in Volkegem) voor de prijs van 500 gulden. Bouwde Hubeau een nieuw orgel in de oude Van Peteghemkast? Was dit een tweede orgel? Of gaat het om een vernieuwing van het Van Petegghemorgel? Een doorgedreven archiefonderzoek kan misschien duidelijkheid brengen.
Deze informatie over het Hubeau-orgel verscheen in het tijdschrift De Schalmei, december 1949, jg. 4, nr. 6, p.136.