top of page
Deze site is ontworpen met de
.com
website builder. Maak je website vandaag nog.Nu beginnen

Het Vereeckenorgel van Wortegem

Een robuust orgel met heel wat mogelijkheden

Het orgel van Wortegem is qua dispositie (aantal registers of klankkleuren) en aantal pijpen het grootste instrument van Wortegem-Petegem.  Naast een degelijk vervaardigd instrument, is het een instrument met grote waaier aan klankkleuren, met mogelijkheden tot heel wat variatie.  Met dit orgel verrijkten de gebroeders Vereecken het regionaal orgellandschap met een heel eigen en meer dan boeiend geluid.

Orgelbouwer:   

               
Bouwjaar:    

 

Bespeelbaar:

Gebroeders Vereecken (Gijzegem)

 

1908-1911

 

Het orgel is vlot bespeelbaar met een licht 'toucher'.  
Het instrument bezit overigens enkele mooie klankkleuren.
Toch zijn er een aantal mankementen die de bespeelbaarheid vermoeilijken.  Zo werken de koppelingen van de klavieren niet.  Het register Sousbasse 16 van het pedaal is momenteel ook niet werkzaam.  Enkele toetsen van het onderklavier zijn gekoppeld aan het bovenklavier waardoor een normaal gebruik van boven- en onderklavier niet mogelijk is.  
Een onderhoud zou veel wonderen kunnen doen.

Typering:

De orgelbouwers Vereecken kenden in hun oeuvre een overgang van het classicistische orgel naar het zuiver romantische orgel.  Het orgel van Wortegem is een duidelijk voorbeeld van een goed bewaard gebleven orgel dat is geïnspireerd op het Frans symfonisch-romantisch klankidioom.  Alleen al de samenstelling van de registerkleuren (dispositie) wijst hierop.  Dit instrument moet niet onderdoen voor heel wat andere hoogromantische instrumenten van tijdgenoten-orgelbouwers.  De Vereeckens slagen erin een heel eigen boeiend klankpalet te ontwerpen, wat in de ruime regio een mooie kleur aan het orgellandschap geeft.

Het orgel in Wortegem is één van de laatste orgels die de gebroeders Vereecken bouwden.  Het is één van de weinig instrumenten van Vereecken met een gedeelde orgelkast (orgelkast langs beide zijden van het raam).

vrijstaande speeltafel: 2 manualen en pedaal

Vanaf de invoering van pneumatische en elektrische tractuursystemen wordt de vrijstaande speeltafel zeer populair.

Klaviatuur:

pneumatische tractuur

 

Tractuur:

Dispositie:

18 registers

volgens de opstelling van de registertuimelschakelaars,
horizontaal van links naar rechts:

 

[Koppelingen & speelhulpen - bredere registertuimelaars]

1r Clavier aux Pédales

2me Clavier aux Pédales

Réunion des 2 claviers

Tutti Gr. Orgue

Tutti Récit

 

[Pedaal]

Ss basse 16

Flûte 8

 

[Grand Orgue: onderklavier - porceleinen registernaamplaatjes in groen]

Bourdon 16

Montre 8
Flûte harm. 8

Gambe 8

Bourdon 8

Prestant 4

Flûte 4

Fournitur.

Trompette

 

[Récit: bovenklavier]

Flûte harm. 8

Cor de Cham. 8

Salicion.
Voix céleste 8

Bourdon 8

Flûte 4

Basson 8

 

 

 

gedeelde orgelkast, neogotisch, vervaardigd door beeldhouwer Goethyn (Gustaaf?) uit Gent, die ook de neogotische preekstoel in de kerk vervaardigde
 

Tot diep in de 19de eeuw hadden vele kerken in de Zuidelijke Nederlanden geen vensters aan de westzijde van de kerk.  Vanaf de opkomst van de neogotiek kwam daar meer en meer verandering in en werden vaker grote westvensters gemaakt, zo ook in Wortegem.  Soms werden nog wel eens orgels voor een venster geplaatst, maar geleidelijk vond de splitsing van de orgelkas meer ingang om het raam vrij te houden.

Zo'n gedeelde bouw werd reeds toegepast in de 18de eeuw in Zuid-Duitsland, alsook in de Zuidelijke Nederlanden waar de orgelbouwers Van Peteghem graag met dit type experimenteerden.

Ook het atelier Vereecken paste de gedeelde bouw toe, maar eerder sporadisch.  Bij een gedeelde bouw wordt de orgelkast in twee helften gedeeld, aan weerszijden van het doksaal.  Hier is de zijde van de speeltafel die van de zwelkast (bovenklavier).

 

Orgelkast:

Diapason:

 

A = ca. 438,8 Hz
 

- Deze website wordt regelmatig bijgewerkt -

Waardebepaling:

Het orgel van Wortegem is eigenaardig genoeg (nog) niet beschermd als instrument.  Meer nog… het staat zelfs niet eens in een beschermde kerk, waardoor ook het orgel een mogelijke vogel voor de kat kan worden.  Nochtans staat het orgel met neogotische orgelkast perfect geïntegreerd in een neogotische kerk, waardoor de artistieke waarde van het orgel versterkt wordt door de ensemblewaarde.  De parochiekerk is gelukkig wel sinds 2009 ‘vastgesteld’ als bouwkundig erfgoed, wat een eerste stap naar een bescherming kan zijn. 

 

Wortegem-Petegem mag fier zijn op dit instrument dat het meer dan waard is om beschermd te worden als monument.  Daar zijn voldoende redenen voor.

 

Zo is het Wortegems orgel niet alleen een goed bewaard gebleven instrument van Vereecken (zo goed als volledig origineel), maar meteen ook een representatief voorbeeld van hoe de Franse symfonische romantiek in onze landelijke streken vorm kreeg.  Het is in de ruime regio één van de weinige volbloed romantische instrumenten dat zo goed als intact bewaard is gebleven (niet aan tijdsgebonden smaakveranderingen zoals de neobarok aangepast).  Het behoort tot de laatste instrumenten van Vereecken.  Het mag daarnaast de titel van “grootste instrument van Wortegem-Petegem” dragen.

 

Op stilistisch vlak sluit de neogotische orgelkast aan bij het neogotische interieur van de kerk, wat de visuele waarde (ensemblewaarde) verhoogt.  Daarnaast is dit een van de weinige tweedelige orgelkasten van Vereecken.

 

Op artistiek-muzikaal vlak heeft dit middelgroot instrument voldoende mogelijkheden.  Zo is de stemming (diapason) bruikbaar voor samenspel met koren en instrumenten.  Daarnaast zijn de registers zorgvuldig geïntoneerd met inspirerende klankkleuren tot resultaat.  Voor de uitvoerende muzikant heeft het orgel dankzij een knap uitgewerkt systeem van mechaniek en pneumatiek een zeer aangenaam toucher (speelaard).  Normaal geeft een pneumatische tractuur een minder directe aanslag.

 

Op technisch-ambachtelijk vlak is het instrument zeer kwalitatief en robuust vervaardigd, in tegenstelling tot heel wat andere instrumenten uit dezelfde tijd.  Het enige nadeel bij dit instrument is de pneumatiek die iets meer onderhoud vraagt dan een zuiver mechanische tractuur.  Daar staat wel tegenover dat een goede pneumatiek minder onderhevig is aan wisselende weersomstandigheden.

​

Het mag duidelijk zijn dat in Wortegem-Petegem uitgerekend dit instrument een echte restauratie verdient of op zijn minst verdient om opnieuw degelijk bespeelbaar gemaakt te worden.  Het orgel is nog bespeelbaar, maar er zijn heel wat problemen die dringend moeten aangepakt worden, willen we dit waardevol instrument niet verder laten vervallen.  

​

Naast een historische waarde (o.a. omwille van een stijlzuiver instrument), hebben we hier niet alleen met een degelijk vervaardigd maar ook een muzikaal boeiend en vrij groot instrument te maken dat breed bruikbaar is.  We stellen ons dan ook ernstig vragen waarom net dít instrument niet meer gebruikt wordt voor de wekelijkse liturgie…

Literatuur:

VERMASSEN (S.), Orgelerfgoed (3): Wortegem, in: Bouveloo, Heemkundige Kring Wortegem-Petegem, jg. 11, 2018, nr. 3, pp. 1187-1193

Voormalig orgel:

Voorheen was er een orgel dat rond 1900 hersteld werd door de orgelbouwers Joris uit Ronse.

bottom of page