ORGELS in de Vlaamse Ardennen

De orgelkast stond model voor de restauratie van het meubel van het Cacheuxorgel in de Sint-Petruskerk van Hulste bij Harelbeke, dat sinds 2007 weer bespeelbaar is.

​

Fronttype

Dit 'archaïsche' front behoort tot het trapvormige kasttype of de 'torenvorm' dat in het (Frans-)Vlaamse, Brabantse en Luikse gebied al in de 16de eeuw gebruikelijk was en in de 17de eeuw veel toepassing vond.  Kenmerkend zijn een ronde middentoren en vlakke velden.  Deze kenmerken zijn algemeen verspreid in de Vlaamse en Brabantse barok.  Vergelijk bijv. met het front in Kerkem (Maarkedal).  We noemen dit front archaïsch, omdat men vanaf de 18de eeuw orgelfronten ook meer in de breedte zou gaan uitwerken, zoals bijv. in het Cacheuxorgel in Machelen-aan-de-Leie (1730), waarbij de nadruk meer komt te liggen op de zijtorens, die boven het middengedeelte uitspringen.

Typerend voor het front in Lozer en Kerkem zijn de ‘dubbele velden’ (de pijpenvelden zijn elk nog eens onderverdeeld in twee compartimenten), zoals wel meer gebruikelijk was in de Louis XIV-orgelkasten in Frankrijk. 

De velden worden bovenaan geaccenteerd door een horizontaal doorlopende rechte bovenlijst, onderaan zien we dubbele basementslijsten.  

De onderkast is licht ingesnoerd.  

​

Frontpijpen

De middentoren bevat 7 frontpijpen die een V-vormig labiumverloop hebben.  Alle frontpijpen van de middentoren bevatten een opgeworpen labium.  Aan elke zijde van de middentoren zijn 2 symmetrisch opgestelde pijpenvelden die elk 7 frontpijpen bevatten, waarbij de labia van de 2 velden een omgekeerde V vormen.  De blindering van de pijpenvelden bovenaan volgen het spiegelbeeld in een V-vorm.

​

De frontpijpen hebben nu een ietwat goud getinte kleur.  Deze kleur is niet origineel.  Na het bestuderen van de frontpijpen merken we drie lagen bovenop het loden pijpwerk.  Aanvankelijk was dit loden pijpwerk voorzien van de gebruikelijke tinfolie, die het een glanzend effect gaf.  Wanneer de tinfolie na verloop van tijd minder glanzend werd, heeft men dit overschilderd met een aluminiumbronsverf dat het opnieuw ietsje meer glans moest geven, maar nooit kan tippen aan de glans van tinfolie.  Later heeft men er nog eens over geschilderd met goudkleurige verf.  
 

Ornamentiek

De in wezen hoekige statische kast krijgt een beweeglijk karakter door het rijke en verfijnde snijwerk in plastische Louis XIV-vormen aan de bovenzijde, de zijkanten, in de blinderingen van de pijpenvelden en toren, alsook in de console onder de toren.  C-voluten zijn er in diverse variaties naast heel wat vegetatieve vormen (acanthus en bloemen).

De zijkanten van de orgelkast zijn voorzien van bijzonder gedetailleerde vleugelstukken met verfijnd geornamenteerde plantaardige (acanthus) C- en S-voluten.  Het blinderingssnijwerk in de velden bovenaan spiegelt zich aan het labiumverloop van de frontpijpen.  De ornamentatie vertoont gecompliceerde acanthusranken op basis van C-voluten. 

Ook heel wat gecompliceerde ornamentatie bovenaan op de orgelkast met plantaardige C- en S-voluten.  De middentoren wordt rijkelijk bekroond met bloemen in een versierde mand met S-vormige handvatten.  Aan de uiteinden van de orgelkast prijken twee vazen.  Onderaan de middentoren een geornamenteerde console waarbij twee grote C-voluten een symmetrische schelp omsluiten. 

De zwierige ornamentiek in de bovenkast contrasteert met de ietwat statischer ornamentiek in de panelen van de onderkast.  Deze ornamentaties komen onder meer terug in de panelen van de balustrade.  Behoort dit tot het oorspronkelijke instrument, of is deze onderkast nieuw vervaardigd, al dan niet samen met de balustrade bij de plaatsing van het instrument in Lozer?