ORGELS in de Vlaamse Ardennen

MAARKEDAL: ORGELGEMEENTE MET UNIEKE HISTORISCHE INSTRUMENTEN

​

In een kleine gemeente als Maarkedal vinden we uitzonderlijk genoeg instrumenten die zelfs teruggaan tot de 17de eeuw.  Het valt op dat er hier heel wat oude historische instrumenten bewaard zijn gebleven - veel meer dan in omliggende gemeentes zoals Ronse, Oudenaarde, Wortegem-Petegem of Zwalm.  Het is zeer uitzonderlijk dat deze waardevolle instrumenten niet verdwenen zijn of vervangen door nieuwbouworgels.  Integendeel: in Maarke en Kerkem zijn enkele tweedehandse orgels terechtgekomen die destijds als afdankertje werden verkocht.  Hierdoor heeft Maarkedal enkele historisch waardevolle aanwinsten gekregen.

Ook hier werd het orgellandschap sterk bepaald door de befaamde orgelbouwersfamilie Van Peteghem.  Van de zes instrumenten in Maarkedal zijn er minstens vijf gebouwd of verbouwd door de Van Peteghems.  Van de zes instrumenten werden er in deze relatief kleine gemeente twee gerestaureerd in de voorbije decennia: het orgel van Etikhove in 1981, dat van Maarke in 2009.  Eigenaardig is wel dat men een van de oudste instrumenten uit de streek - het 17de-eeuwse orgel van Kerkem - bij deze restauratieprojecten over het hoofd heeft gezien.
 

​

Zeldzame orgelrelicten in Etikhove en Kerkem 

De oudste orgelrelicten uit de 17de eeuw vinden we in Etikhove en Kerkem.  Deze orgels behoren tot de uiterst zeldzame overblijfselen van 17de-eeuws orgelerfgoed.  Van de overige instrumenten uit die periode bleef in de ruime regio van de Vlaamse Ardennen vaak enkel maar een gedeelte van een orgelkast bewaard.  Bij instrumenten in Kerkem en Etikhove zijn niet alleen de 17de-eeuwse orgelkast, maar ook heel wat oud pijpwerk bewaard gebleven.  

Het anonieme orgel van Kerkem staat er sinds 1807 en stond oorspronkelijk in het klooster van Sion in Oudenaarde.  Dit zeer interessante instrument kende in de loop van de tijd wel enkele transformaties.  Hoewel dit waardevol instrument niet volledig onbespeelbaar is, verkeert het in verval door een gebrek aan onderhoud.  Met een elementaire onderhouds- en stembeurt zou het opnieuw degelijk bespeelbaar kunnen worden gemaakt.  

Ook het orgel in Etikhove is - ondanks zijn 18de-eeuwse verbouwing door Van Peteghem - nog grotendeels 17de-eeuws.  Dankzij de restauratie uit de jaren 1980 is het perfect bespeelbaar.

 

​

18de- en 19de-eeuwse orgels in Maarkedal

De 18de eeuw wordt vertegenwoordigd door de instrumenten van Maarke en Etikhove.  

Het orgel van Maarke, gebouwd door Louis de la Hayes in 1727, stond oorspronkelijk in Geraardsbergen en werd in 1806 aangekocht door de kerk van Maarke.  Door de toevoegingen van P.C. Van Peteghem in 1813 wordt het vaak een Van Peteghemorgel genoemd, maar het merendeel van het instrument is feitelijk van de la Hayes is.  In 2009 werd het gerestaureerd door de firma Lapon.

Zelfs het zogenaamde 'Van Peteghemorgel' van Etikhove, gebouwd door Lambert en vader Pieter Van Peteghem rond 1786, maakt ruim gebruik van onderdelen van een ouder orgel, zoals het meubel en een groot deel van het pijpwerk.  De drie originele spaanbalgen zijn nog steeds aanwezig.  Het instrument werd in 1981 degelijk gerestaureerd door Loncke. 

​

In Schorisse staat eveneens een (verbouwd) orgel waarvan de oudste delen uit 1781 dateren.  De Van Peteghems verbouwden het instrument nog eens in de 19de eeuw.  Het huidige instrument geeft de toestand weer sinds de verbouwing door Loncke in de jaren '50 van de 20ste eeuw.

Hoewel getransformeerd, dateren de instrumenten uit Nukerke en Louise-Marie oorspronkelijk uit de 19de eeuw.  

Recent ontdekte brieffragmenten in het orgel van Nukerke bevestigen dat het orgel daadwerkelijk van een (19de-eeuwse) Van Peteghem is.  
Het orgel van Louise-Marie is een van de laatste instrumenten die door de beroemde orgelmakersfamilie Van Peteghem werden gebouwd.  De orgelkast onderging echter zo'n ingrijpende verbouwing dat het aanblik van het instrument nu een front van Delmotte is.