top of page
Deze site is ontworpen met de
.com
website builder. Maak je website vandaag nog.Nu beginnen

Het orgel van Nokere

Een vergeten Van Peteghem met uniek blokpedaal en oude registeropschriften

Orgelbouwer:   

               
Bouwjaar:  

Pieter Van Peteghem en zoon Lambert-Benoit 

 

1774

Historisch belang:

 

Het orgel uit 1774 dateert zowat uit het hoogtepunt van de Van Peteghems, het moment waarop vader Pieter en zoon Lambert samen instrumenten bouwden.  De Van Peteghems hebben enkele generaties lang de orgelbouwwereld in Vlaanderen bepaald.  Men kan ze beschouwen als het hoogtepunt van het Vlaamse orgel-rococo.
Het orgel van Nokere is een mooi voorbeeld van het gedeelde orgeltype, een type waarmee de Van Peteghems enkele keren hebben geëxperimenteerd.  Ondanks enkele transformaties en vooral de verschuiving naar achteren op het doksaal, wist het instrument heel wat origineel materiaal te behouden en is het perfect reconstrueerbaar.  De 19de-eeuwse uitbreiding van de tessituur door orgelbouwer Van Houtte is een mooie en kwalitatieve toevoeging.  De plaats van de originele klaviatuur (en zelfs oude registeropschriften) bleef goed bewaard.  Het zou mooi zijn dat dit orgel weer zou pronken in de balustrade.

Bespeelbaarheid:

 

Het is jammer dat dit instrument reeds tientallen jaren niet meer bespeeld wordt en dat men heeft geopteerd voor de aanschaf van een electronium (een elektronisch instrument dat het ambachtelijke orgel tracht na te bootsen). Het pijporgel is eigenlijk nog goed bespeelbaar en heeft (ondanks enkele transformaties) nog behoorlijk wat authentiek Van Peteghemmateriaal.
Mits een herstelbeurt zou wel nog meer uit dit instrument kunnen gehaald worden.  De toestand is na enkele jaren stilstand en geen opvolging meer enorm achteruit gegaan (anno 2023).

Transformaties:

 

Het orgel werd in de loop van de tijd getransformeerd (o.m. 1843 door L. van Houtte) met behoud van heel wat historisch materiaal.
Met de aanpassing van het doksaal werd het orgel naar achteren geschoven (1898), waardoor de orgelkast niet meer tot zijn recht komt in het interieur.

Een aantal pijpen zouden jaren terug uit het orgel zijn gehaald voor het Van Peteghemorgel in Belsele, wat jammer is gezien het orgel van Nokere nog bespeelbaar is.

Gelukkig zijn er ook nog enkele authentieke zaken overgebleven, al is de vraag welke zaken echt nog van het oorspronkelijke orgel zijn.
Nog steeds valt achteraan het orgel de oorspronkelijke plaats te ontdekken van de klavieren: de oude handgeschreven register-opschriften zijn er nog aanwezig.

Aan de huidige (vernieuwde) speeltafel zien we zelfs nog een uniek aangehangen ‘blokpedaal’, helemaal in de stijl van de oude Vlaamse orgels.  De verplaatste speeltafel is nieuw, maar de toetsen van het klavier zijn mogelijks nog origineel, al is het beleg wel vernieuwd.  
Zelfs het stoeltje lijkt wel uit de tijd van Van Peteghem te komen...
Het zijn allemaal kleine onderdelen die maar zelden bewaard blijven.

Dispositie:

 

Registertrekkers links van klavier:

 

       Flageolet 2        Doublet 2                   V.C. (voix céleste vanaf C2)

 

(leeg)              Prestant 4       Nazart 2 2/3         Monter 8

 

 

Registertrekkers rechts van klavier:

 

                 Fluit 4                 (leeg)         (leeg)

 

Terts 1 3/5        Bourdon 8        (leeg)         Gamba 8

Voormalige dispositie:

 

Op de oorspronkelijke plaats, in de rugwand van de orgelkast, vinden we aan weerszijden van de verdwenen klaviatuur oude handgeschreven registeretiketten terug:

Links van het klavier:

 

Montre 8 sup

Clairon 
Trompette 8 bas

Flageolet 2

Fourniture

Nazard

Doublet 2

Prestant 4

Rechts van het klavier:

 

Hautbois

Trompette sup

Cymbel

Tierce

Flûte
Bourdon

Cornet

Tremulant (?)

Orgelkast:

 

Het orgel van Nokere behoort tot het gedeelde orgeltype (= twee kasten), een principe dat de Van Peteghems graag toepasten.  
Pieter Van Peteghem leerde het gedeelde orgelkasttype kennen bij zijn leermeester J.-B. Forceville, maar toen was de tijd nog niet rijp om het met succes te verwezenlijken.
Voor zover bekend verwezenlijkte Pieter Van Peteghem het gedeelde type voor het eerst in de Boudelo-abdij van Gent in 1764.  
Enkele jaren later, in 1767, paste hij deze opstelling toe in Oudegem 
(Dendermonde).  In 1771 werd een orgel met twee kasten geplaatst in de O.-L.-Vrouwkerk van Kortrijk. Ook in 1772 werd in de Sint-Jacobskerk van Gent een orgel van het gedeelde type opgeleverd, zij het dat het positief niet als rugwerk uitgevoerd is, maar tussen de twee kasten van het Groot Orgel opgesteld staat.
Deze instrumenten moeten als model gediend hebben voor het eenklaviersorgel van 1774 in Nokere, door Pieter en zijn zoon Lambertus Benoit.  Later zou ook Zele in 1777 en Gijzegem (Aalst) volgen in 1780.   Dit laatste instrument werd recent nog gerestaureerd van 2011 tot 2013 door Joris Potvlieghe.  In 1784 plaatsten Pieter en Lambert ook het orgel van Sint-Maria-Horebeke in een gedeelde orgelkast.  
Zoon Lambert plaatste in 1787 ook in Wannegem (Kruishoutem) een orgel met twee kasten.

​

In Nokere is het originele doksaal verdwenen, waardoor het orgel visueel gezien minder tot zijn recht komt.  
Oorspronkelijk zal de onderkast over geheel de breedte van het doksaal vergroeid zijn geweest als balustrade in een aaneengesloten geheel.  De twee fronten staan in dit gedeelde type op eenzelfde frontlijn.  In feite zal dit orgel een combinatie zijn geweest van balustrade-orgel en gedeeld orgeltype.
Wil je een beeld hebben hoe het er vroeger in Nokere ongeveer zal uitgezien hebben, ga dan eens een kijkje nemen naar het orgel van Gijzegem.

​

De kast is verder voorzien van een mooi uitgewerkte ornamentiek: bovenaan de pijpenvelden, aan de consoles onder de torens en aan de zijkant van de kast.  De vleugelstukken lopen onderaan uit in een brede krul.  
De twee torens bevatten elk vijf frontpijpen, waarvan de middelste pijp steeds met een opgeworpen labium.  De overige frontpijpen hebben allemaal een spitsvormig bovenlabium.

​

- Deze website wordt regelmatig bijgewerkt -

Literatuur:

Vermassen (S.), Kruishoutems orgelerfgoed: drie eeuwen orgelbouwkunst. In: Jaarboek 2023, Heem- en geschiedkundige kring Hultheim, Kruishoutem

bottom of page