ORGELS in de Vlaamse Ardennen
Een ongekend maar boeiend patrimonium
Het Jorisorgel van Sint-Martinus Ronse
Een eerste werk van Ronsische orgelbouwers: een symfonisch orgel met neogotische orgelkast in een neogotisch interieur
Orgelbouwer:
Bouwjaar:
Voormalig orgel:
Typering:
Belang van dit orgel:
Transformatie:
Onderhoud:
Orgelkast:
Klaviatuur:
Dispositie:
"Gebroeders Joris", orgelbouwers in Ronse
1898
Charles Anneessens, 1881
(het is niet uitgesloten dat dit orgel gedeeltelijk herbruikt werd door Joris)
In Ledeberg is er ook sprake van het orgel van de oude Sint-Martinuskerk van Ronse.
symfonisch-orkestrale romantiek uit de Frans geïnspireerde 'school van Anneessens'
François en Joseph Joris werkten aanvankelijk bij Charles Anneessens in Geraardsbergen. Deze verhuisde in 1893 zijn atelier naar Menen.
Mogelijks is dit instrument het eerste werk van de gebroeders Joris. Uit een brief van Félix Joris, een broer van François en Joseph, geschreven vanuit Menen (waar Anneessens naartoe verhuisde), blijkt alleszins dat dit instrument in Ronse een stimulans moet zijn geweest om het atelier in Ronse te vestigen:
"Zoohaast ik zal weten dat ik het Orgel mag maken koom ik ter plaatse wonen en daar dan mijn werkhuis maken. Tot nu toe is mijn adresse
Felix Joris orgelmaker Statiestraat 25 Menin"
Belangrijk is vooral de integratie van dit orgel in het interieur. Niet alleen de neogotische orgelkast past perfect in de neogotische kerk van 1892-1899, ook de akoestiek zorgt ervoor dat het orgel (meer dan je zou verwachten) bijzonder goed klinkt in deze ruimte. De draagkracht van het orgel wordt mee bepaald door o.a. de uitbouw van twee 16voets registers op het hoofdmanuaal.
Daarnaast is het orgel een belangrijk getuige, zij het dan verbouwd, van een orgelbouwer die zich in deze stad heeft gevestigd. Mogelijks kan het tot de betere orgels van Joris gerekend worden. Door o.a. recentere transformaties is het orgel beter betrouwbaar geworden, al betekende de transformatie ook het verlies van een typisch kleurregister zoals de Voix Humaine.
ca. 2000 door Lombaerts: 'winst en verlies'
nieuwe tractuur, nieuwe windvoorziening, verplaatsing en vernieuwing van de speeltafel met behoud van neogotisch snijwerk
Het tweede klavier kreeg een mixtuur-register, wat op zich een zinvolle aanwinst is om de dispositie te bekronen. Jammer genoeg moest daarvoor de originele en zo typische Voix Humaine sneuvelen. Blijkbaar was dit register moeilijk op stemming te houden. Nochtans had men het register ook stabieler kunnen maken door het restaureren ervan.
Eigenaardig is dat ook de registerbenamingen vernederlandst werden, ondanks dat het orgel duidelijk is geïnspireerd door de Franse symfonische romantiek. Het doet allemaal nogal puristisch aan en maakt er de verstaanbaarheid niet beter op.
Misschien had men beter een orgeladviseur aangesteld?
In 2016 verving orgelbouwer Andriessen de koppen van de tongwerken om een stabielere stemming te verkrijgen.
door Andriessen orgelbouw
De neogotische orgelkast door kunstenaarsatelier Remi Rooms past perfect in de neogotische kerk dat de allures kreeg van een kathedraal.
Naar het voorbeeld van de Sint-Baafskathedraal van Gent is ook hier het orgel (uitzonderlijk) geplaatst ten noorden van het koor.
De huidige speeltafel werd beneden in het koor gezet. Vroeger stond deze op het doksaal, dicht bij de orgelkast. Het exterieur van de neogotische speeltafel werd behouden. De binnenkant werd volledig vernieuwd met electronica.
Een neogotisch front in een neogotisch interieur
Het exterieur van de neogotische speeltafel werd behouden. Het interieur ervan is volledig vernieuwd door Lombaerts.
Zicht op het doksaal waar de speeltafel nu verdwenen is
Dispositie volgens contract:
[Pédale séparée 27 notes par transmission]
Contrebasse 16'
Sousbasse16'
Flûte basse 8'
Bombardon 16'
Trompette 8'
Clairon 4'
[1r Clavier Grand Orgue 56 notes]
Montre 16'
Bourdon 16'
Montre 8'
Bourdon 8'
Flûte harmonique 8'
Violon 8'
Prestant 4'
Flûte 4'
Doublette 2'
Fourniture 3 rangs
Bombarde 16'
Trompette 8'
Clairon 4'
[2em Clavier Récit expressif 56 notes]
Bourdon 16'
Hohlflûte 8'
Bourdon 8'
Viola de Gamba 8'
Voix Céleste 8'
Violin 4'
Flûte octaviante 4'
Octavin 2'
Trompette harmonique 8'
Basson et Hautbois 8'
Voix humaine 8'
2 klavieren en pedaal, 30 registers
Daar waar het Schyven-orgel van Sint-Hermes een dispositie heeft van 27 registers, heeft het orgel van Sint-Martinus er nog drie meer. Wou men in Sint-Martinus dat van Sint-Hermes overtroeven?
Het valt op dat de dispositie grotendeels bewaard is gebleven. De registernamen zijn nu vertaald in het Nederlands, wat op zich weinig meerwaarde biedt. We merken enkele kleine wijzigingen op het tweede klavier:
- Blijkbaar werd het zo specifieke kleurregister Voix humaine 8' in de loop van de tijd niet meer gesmaakt. Deze heeft plaats gemaakt voor een neobarok register 'Scherp 3R'.
- De huidige 'nachthoorn' is een open fluit, terwijl de 'bourdon 8' (contract) een gedekte fluit is. Is de benaming foutief of werd dit register vervangen?
Huidige dispositie:
[Pedaal]
Principaal 16'
Subbas 16'
Basfluit 8'
Bazuin 16'
Trompet 8'
Klaroen 4'
P+I
P+II
[Onderste klavier Groot Orgel]
Prestant 16'
Gedekt 16'
Prestant 8'
Fluit 8'
Gedekt 8'
Violon 8'
Prestant 4'
Fluit 4'
Octaaf 2'
Mixtuur 3R
Bazuin 16'
Trompet 8'
Klaroen 4'
I+II
[Bovenste klavier Récit in zwelkast]
Gedekt 16'
Holfluit 8'
Nachthoorn 8'
Wilgenpijp 8'
Zweving 8'
Violine 4'
Fluit 4'
Zwitserspijp 2'
Scherp 3R
Trompet 8'
Hobo 8'
Tremulant
Speelhulpen met drukknoppen onder het onderste klavier:
P.
MF.
F.
FF.
Tutti
Opl.
V.C.