top of page

Het orgel van Sint-Kornelis-Horebeke

Het oudste orgel van Horebeke-Zwalm

Bouwer: Pieter Van Petegem

Bouwjaar:  ca. 1777

Van Peteghemorgels worden vaak gekenmerkt door pareltjes van orgelkasten.  Deze werden omwille van het gildenstelsel niet door de orgelmaker zelf, maar veelal door lokale schrijnwerkers vervaardigd.

Detail van de orgelkast

Het orgel is afkomstig uit het opgeheven klooster van Elsegem.  Het werd in 1782 aangekocht en geplaatst in Sint-Kornelis-Horebeke door Pieter Van Peteghem.

De windkast van het orgel bevat krantfragmenten uit 1777 (zie foto).

Het orgel kende wel nog enkele wijzigingen, o.a. door Constant Bourguignon in 1899-1900.  Ondanks de romantisering van het instrument, bezit het orgel nog behoorlijk wat Van Peteghemmateriaal.

Het orgel is momenteel buiten gebruik, maar zou nochtans met slechts een beperkt budget weer goed bespeelbaar kunnen gemaakt worden.

De binnenkant van de windkast van het orgel. 
Normaal is deze windkast (de ruimte boven het klavier en onder pijpen waar zich de ventielen bevinden) afgesloten met langwerpige, winddicht afsluitende plankjes (de voorslagen).  Hier hebben we deze voorslagen geopend. 

We zien achteraan één van de kranten met de vermelding van het jaar 1777.  De foto is ondersteboven gedraaid om de teksten te kunnen lezen.  Hier lezen we "maendag den 22 september 1777".

Oud papierfragment in de hoed

van een gedekte metalen pijp.

Huidige dispositie:

 

Registertrekkers links
van het klavier:

 

Tremolo

Trompet bas

Bourdon sup. (vanaf c)

Montre 8 bas (tot c')

Violine sup

Prestant

gestopt registergat

gestopt registergat

 

 

Registertrekkers rechts
van het klavier:

 

Bombarde sup.

Trompet sup.

Cornet (oorspr. V, nu III)

Montre sup.

Fluit 4 (etiket verdwenen)

Bourdon (bas, laagste okaaf)

gestopt registergat

gestopt registergat

De originele dispositie van Van Peteghem was wellicht vergelijkbaar met die van Sint-Maria-Horebeke, waarvan het contract duidelijk verwijst naar een orgel op de forme en[de] maniere emmers just gelyck die tot Ste Corn[elius] hooreb[eke] alsnu opgerecht en[de] gestelt wordt.

In Sint-Kornelis-Horebeke zien we nog de twee systemen om de blaasbalg in beweging te krijgen.  Linksachteraan zien we het trapsysteem voor de voeten, rechtsvooraan zien we een elektrische ventilator. 
De blaasbalg zelf bevindt zich in de kast waar de voetpedalen aan hangen.

Wat nog rest van het Rossignolregister: het rossignolpijpje is verdwenen

- Deze website wordt regelmatig bijgewerkt -

Stof- en roetafzetting in de windlade van het waardevolle Van Peteghemorgel van Sint-Kornelis-Horebeke ten gevolge van tientallen jaren zonder onderhoud en monumentonvriendelijke verwarmingssystemen die door een grote luchtcirculatie enorm vervuilen.

Huidige toestand:

 

Van het oorspronkelijke Van Peteghemorgel is nog heel wat origineel materiaal van Van Peteghem bewaard gebleven.  De orgelkast is nog origineel, alsook het merendeel van het pijpwerk.  Ook de windlade (met oude krantfragmenten) is origineel.

 

- Bespeelbaarheid:

Het orgel kan men nog doen bespelen door de blaasbalg met de voeten van wind te voorzien.  Ook de elektrische bediening werkt nog, al moeten de lekken in de windkanalen gestopt worden.
Om reeds tientallen jaren niet bespeeld te zijn, verkeert het orgel nog in een vrij goed bespeelbare toestand.  Nog steeds brengt het orgel mooie klanken voort.  In tegenstelling tot andere orgels die al jaren buiten gebruik zijn, is bijvoorbeeld het trompetregister van dit orgel nog vrij goed gestemd gebleven.  Het manuaal (klavier) is nog heel goed bespeelbaar.

 

- Gebruik:

reeds tientallen jaren buiten gebruik

 

- Onderhoud:

geen
De pijpen beginnen stilaan gevaarlijk door te zakken, maar staan nog vrij recht om tientallen jaren niet onderhouden te zijn.  Heel wat onderdelen worden aangevreten door houtworm en dienen dringend behandeld te worden, willen we dit erfgoed bewaren.


Om het instrument weer bruikbaar te maken, zou een minimumbudget van ca. 5000 euro moeten voorzien worden.  Daarmee zou al heel wat resultaat kunnen geboekt worden.  Het is dan ook eigenaardig dat men enkele jaren terug bijna evenveel geld heeft uitgegeven om een oud (tweedehands) Johannus-electronium aan te kopen ter vervanging van het vorige oude electronium uit de jaren '60 (?).

Deze rococo-orgelkast is versierd met bochtig lijstwerk en rocailles.  Oorspronkelijk was deze orgelkast bekroond door drie siervazen (vlampotten), waarvan we nog één opmerken op de linkertoren.  De twee andere liggen momenteel op het doksaal en dreigen verloren te gaan door hevige houtwormaantasting.  
De deuken in de frontpijpen zijn een getuige van het doorzakken van de pijpen.  Ze dreigen uit te de orgelkast te vallen.

Orgelkast:

Het orgel van Sint-Kornelis-Horebeke is een balustradeorgel met rugwandbespeling, zoals veel voorkomend in de Vlaamse traditie.  De plaatsing van de klaviatuur aan de rugzijde was reeds in de 17de eeuw gebruikelijk in de Vlaamse orgelbouw.  

De orgelkast en de houten doksaalbalustrade werden in een zelfde bouwperiode van het rococo geschapen.  

De bovenkast is een viervoetsfront (wat wil zeggen dat de grootste frontpijp vier voet lang is). Deze gebruikelijke vijfdelige frontstructuur komt reeds vroeg voor bij de Van Peteghems.  Het heeft een typisch opbouw met hoge ronde middentoren, en brede gebogen tussenvelden die aflopen naar de lagere zijtorens.  Dit alles in een geheel van vloeiend bochtig lijstwerk, waardoor het strakke doorbroken wordt.  Elke toren bevat vijf frontpijpen, waarvan de middelste pijp met een opgeworpen labium.  De overige frontpijpen hebben allemaal een spitsvormig bovenlabium.  Zowel in de torens als in de tussenvelden hebben de de frontpijpen een V-vormig labiumverloop.
Onderaan, in de balustrade, is een front van een onderwerk, dat weliswaar geen sprekende pijpen heeft, doordat het onderpositief nooit werd uitgewerkt in de onderkast.  Het is uitgewerkt met twee zijtorens, elk voorzien van vijf pijpen, en een tussenveld met een labiumverloop in een omgekeerde V.  Op de twee zijtorentjes bemerken we gevleugelde engeltjes die een blaasinstrument bespelen.

De achterzijde van het orgel is afgewerkt met eenvoudig lijst- en paneelwerk.

bottom of page