ORGELS in de Vlaamse Ardennen

ORGELS IN OUDENAARDE: HISTORISCH OVERZICHT
 

In Oudenaarde vinden we voornamelijk 19de-eeuwse en 20ste-eeuwse instrumenten, al waren er ooit oudere instrumenten aanwezig, waarvan soms nog enkel een (gedeelte van een) orgelkast bewaard bleef.  
Het oudste eigenlijke 'instrument' (dan hebben we het over het oudste binnenwerk en bijgevolg de klank) in Oudenaarde is het orgel van Volkegem uit 1822.  Toch vinden we uitzonderlijk ook een tweetal zeldzame overblijfselen uit de 17de eeuw die jammer genoeg slechts fragmentarisch bewaard bleven.
Een kort historisch overzichtje...

15de-16de eeuw

De (voorlopig) oudste vermelding in Oudenaarde betreft de plaatsing van een orgel in het Onze-Lieve-Vrouwehospitaal door Jean Van Geeraerdsberghen in 1458.  In de Walburgakerk is er in 1498 reeds sprake van een orgel.  Dan onderhoudt Josse de Buus het grote orgel.  'Meester Cornelis de Moor' bouwde een nieuw orgel rond 1542, dat in 1573 door Chaerles Blanckaert werd verbouwd.  In 1543 is er sprake van orgelbouwer Thomas Keygherman die het kleine orgel vernieuwt. 
Ook in Eine stond in de 16de eeuw reeds een instrument, dat in 1574 vermaakt werd door Egidius Van Vichten.

 

17de eeuw

17de-eeuwse orgels zijn zeer zeldzaam.  In heel Vlaanderen zijn er slechts een 35-tal overblijfselen van orgels uit de 17de eeuw.  Het is dan ook bewonderenswaardig dat we in Oudenaarde op twee plaatsen nog overblijfselen van orgels uit de 17de eeuw terugvinden.  Een (her)waardering en een verantwoord behoud van dit erfgoed is hier dan ook op zijn plaats.

Het oudste overgebleven orgelrelict vinden we wellicht in Eine, in de vorm van een oude frontkast uit 1651.  Het instrument zelf dateert echter uit de 20ste eeuw.

Ook in Mullem treffen we een oude orgelkast aan uit de 17de eeuw, al brengt de datum '1768' op de orgelkast ons wel op een verkeerd spoor.  Het orgel bevat ook nog de pijpen van een tweetal oude registers.  Het orgel werd drastisch getransformeerd in de 20ste eeuw en is momenteel niet meer bespeelbaar.  Het zou zeer verantwoord zijn om dit instrument te laten restaureren in zijn oorspronkelijke 17de-eeuwse toestand.

Ook de kerk van het voormalige klooster van Sion (op de plaats van het huidige justitiepaleis van Oudenaarde) bezat een orgel dat wellicht teruggaat tot de 17de eeuw.  Nadat het klooster werd opgeven, werd het orgel in 1807 overgebracht naar Kerkem, waar het zich nu nog steeds bevindt.

18de eeuw

Waar Oudenaarde nog zeldzame overblijfselen heeft uit de 17de eeuw, daar is jammer genoeg het 18de-eeuwse orgelpatrimonium zo goed als verdwenen.

In de 18de eeuw werd de orgelbouw in Vlaanderen grotendeels gedomineerd door de Gentse orgelbouwersfamilie Van Peteghem, zo ook in Oudenaarde.  Niets doet echter nog vermoeden dat er 18de-eeuwse Van Peteghemorgels stonden in de Walburgakerk van Oudenaarde, in de Pamelekerk en in de parochiekerk van Ename.  Enkel het orgel van Pamele kunnen we nog terugvinden in Michelbeke, waar het sinds 1886 staat.  In de kapel van Kerselare plaatste Van Peteghem rond 1776 het voormalige orgel uit de kerk van Pamele.

​

Ook de verschillende abdijen en kloosters uit de streek van Oudenaarde herbergden vaak een Van Peteghemorgel.

Zo werd in 1765 het orgel van het verdwenen minderbroedersklooster, nabij de Walburgakerk, gerenoveerd door Pieter Van Peteghem.  Het orgel is ondertussen, net zoals het klooster, verdwenen.

In 1769 plaatste Van Peteghem een orgel van 15 registers voor 600 fl. in de Cisterciënzerinnenabdij van Maagdendale.

In de abdij van Ename zou volgens E. Gregoir een "middelmatig" orgel hebben gestaan van de Antwerpse orgelbouwer Antoine Hellemans, dat door Pieter Van Peteghem werd gerestaureerd rond 1772.
De orgelkast in de kerk van Melden is nog van het oorspronkelijke Van Peteghemorgel uit het verdwenen jezuïetenklooster van Oudenaarde.  Door de latere transformaties is het instrument zelf geen Van Peteghem meer te noemen. 

  
19de eeuw

Als we de oude pijpjes in Mullem niet mee in rekening brengen, staat het oudste Oudenaardse orgel (als we spreken over het 'instrument' zelf en niet de kast bijv.) in Volkegem.  Daar werd in 1821-1822 een orgel gebouwd door vader en zoon Hubeau, wellicht het enige instrument van deze regionale orgelmakers.  Het heeft mede dankzij de restauratie in 1982-84 zijn oorspronkelijke charme kunnen behouden.  Het is gebouwd in een nog zeer traditionele stijl.

Hippolyte Loret, orgelbouwer met een vroeg-romantische bouwstijl, vernieuwde rond 1840 het orgel in Mater, later nog getransformeerd in 1880 door Petrus Haelvoet (die ook het orgel in Nederzwalm vervaardigde).  In 1963 werd het orgel voorzien van een elektrische tractuur en omgebouwd in een neobarokke stijl door Paul Anneessens.
Een klein Lovaertorgeltje uit 1852 staat sinds 1989 in de kapel van het Bernarduscollege.

In 1866 plaatste Charles Anneessens één van zijn allereerste instrumenten in Leupegem (niet meer bespeelbaar), nog vormgegeven in een klassiek orgelkasttype.  Enkele jaren later, in 1872, plaatste diezelfde Anneessens een orgel in de voormalige kapel van Kerselare die in 1961 afbrandde.  Op een historische foto uit 1943 merken we al een duidelijke invloed van de neogotiek op de orgelkast.  Het kondigt meteen ook instrumenten aan die als 'romantisch' zullen bestempeld worden.
Nadat het Van Peteghemorgel van Pamele in 1886 verkocht werd aan de kerk van Michelbeke, plaatste Pierre Schyven een romantisch orgel in neogotische kast, dat meer gepast werd bevonden in de nieuwe neogotische aankleding van de kerk.

 

20ste eeuw

Vóór 1911 plaatste orgelbouwer Joris uit Ronse een orgel in Edelare.

In 1911-1912 plaatste de Brusselse orgelbouwer G. Cloetens een nieuw orgel in de Sint-Walburgakerk van Oudenaarde, ter vervanging van het oude Van Peteghemorgel uit 1757.

In 1925 plaatsten de gebroeders Reygaert uit Geraardsbergen een nieuw orgel in de kerk van Bevere, ter vervanging van het vorige orgel van Delmulle uit Nokere.  Het orgel is niet meer bespeelbaar.

Orgelbouwer Daem uit Appelterre plaatste rond 1930 een nieuw laatromantisch orgel in Heurne, dat in de jaren '70 lichtjes getransformeerd werd door Delmotte.

Verder wordt de Oudenaardse orgelbouw in de 20ste eeuw vooral beïnvloed door de fam. Anneessens.
Zo plaatste Jules Anneessens in 1936 een nieuw laatromantisch orgel in het College.  De bouw en inhuldiging van dit nieuwe orgel luidde een ware revival in voor de orgels in de streek met Anneessens als orgelbouwer.  Zo plaatst Anneessens twee jaar later een nieuw instrument in Elsegem (Wortegem-Petegem) met behoud van een 17de eeuwse orgelkast.
In 1942 plaatste hij twee nieuwe instrumenten in het Oudenaardse: in Nederename en in de kapel van het hospitaal.  Een jaar later, in 1943, plaatste hij ook in Eine een nieuw instrument, waarbij de oude orgelkast uit 1651 behouden bleef.
Verder vernieuwde Jules in 1947 het orgel in de kerk van Edelare.  
In 1963 verbouwde zijn zoon, Paul II, het orgel van Mater in een neobarokke stijl.

De fam. Reygaert, eveneens uit de 'school van Anneessens', transformeerde in de tweede helft van de 20ste eeuw (jaren '50?) het orgel van Mullem.
 

In 1996 wordt een klein orgelpositief van Lombaerts geplaatst in de kerk van Welden.  Dit kistorgel is met zijn slechts 3,5 volwaardige registers meteen ook het kleinste orgel uit Oudenaarde.  Positieven of kistorgels zijn verplaatsbare orgels die reeds in de middeleeuwen gebruikt werden.  Deze kleine orgels konden bij om het even welk altaar geplaatst worden om muziek te spelen voor en na de eredienst.

 

In 2019 krijgt Oudenaarde een waardevolle nieuwe aanwinst.  In de winterkapel van de Walburgakerk beschikt men sindsdien over een neobarok instrument uit 1963 van orgelbouwer H.J. Vierdag dat afkomstig is uit een protestantse kerk in Amsterdam.  Toeval of niet... het meest waardevolle neobarok instrument in de streek was voordien ook van dezelfde orgelbouwer en staat in de protestantse kerk van Korsele (Horebeke), waar het wel specifiek voor gebouwd werd.  

 

Wordt vervolgd ...