Waardebepaling | orgelvlaamseardennen

Kwaliteit van een instrument

Enkele criteria voor de waardebepaling van een orgel

WAT IS EEN 'GOED' / 'WAARDEVOL' ORGEL?

Het besef dat de orgelgeschiedenis (zie ook 'Historisch overzicht van de orgels in de Vlaamse Ardennen') een breed scala aan orgeltypen heeft voortgebracht, die elkaar eerder verrijken dan dat er een keuze tussen gemaakt moet worden, maakt het complex om de betekenis van een instrument te bepalen.

De artistieke waarde van een orgel kan niet simpelweg worden vastgesteld door een checklist af te vinken.

Toch geven we hieronder enkele invalshoeken, criteria en overwegingen die helpen bij het identificeren van een 'goed', 'historisch waardevol' en dus 'restauratiewaardig' orgel.

Maar zelfs dan... een prachtig eikenhouten kast, een goed functionerende mechanische tractuur, zorgvuldig afgewerkte sleepladen en orgelpijpen van een gerenommeerde orgelmaker uit het verleden vertellen wel veel, maar lang niet alles.
De ultieme vraag blijft - per orgel: is dit een overtuigend instrument?

(naar: Hans Fidom)

ENKELE INVALSHOEKEN

Er zijn verschillende perspectieven die, los van elkaar of in combinatie, de (her)waardering van een instrument kunnen bepalen:

* visuele waarde

het front (beelden, houtsnijwerk)

* auditieve waarde

waardevol klankbeeld, representatief voor een bepaalde stijlperiode

* historische waarde
een bijzonder documentaire betekenis
door herkomst, zeldzaamheid

* ambachtelijke waarde

vervaardigd volgens de regels van de kunst,
met kwalitatieve hoogstaande materialen

(naar: Stijn Hanssens, website CRKC)

ENKELE CRITERIA EN OVERWEGINGEN

In de nota 'Klinkende Monumenten' (NL) worden de volgende criteria en overwegingen genoemd bij het bepalen van de monumentale waarde van een orgel:

1. Ouderdom:
- De (hoge) ouderdom

2. Schoonheid:
- architectonische opzet (ook de samenhang tussen orgelkas en ruimte)
- decoratie en afwerking (beeldhouwwerk, snijwerk, kleurige afwerking, luiken)
- klank

3. Wetenschappelijke betekenis:
- van betekenis voor de kunsthistorie, musicologie en organologie
- wetenschappelijk belang van het instrument vanwege de technische aanleg, gebruikte materialen, bouwkundige constructie etc.

4. Cultuurhistorische betekenis:
- belang van het object als bijzonder manifest van maatschappelijke, culturele, economische en/of geestelijke ontwikkelingen
- belang van het object als bijzonder voorbeeld van technische en/of typologische ontwikkelingen

5. Technische- en architectonische gaafheid:
- authenticiteit in de zin van: in overeenstemming met de oorspronkelijke aanleg en de mate van conservering
- fysieke gaafheid van de samenstellende elementen

6. Zeldzaamheid:
- belang van het object wegens architectonische, bouwtechnische, typologische en functionele zeldzaamheid of bijzondere ouderdom
- uitzonderlijk belang van het object wegens één of meer van de onder punt 2 tot 5 genoemde kwaliteiten

Bron: http://www.cvon.nl/images/documenten/NotaKlinkendeMonumenten.pdf

De op het eerste zicht vrij sobere orgelkast in Nederzwalm doet niet vermoeden dat hierachter in feite een uniek werk van een orgelbouwer staat, dat registers bevat met de mooiste klankkleuren uit de streek. Door zijn variatie aan registers, zijn twee klavieren met aangehangen pedaal biedt dit instrument tal van mogelijkheden.

De door de orgelbouwer fraai afgewerkte orgelkast in Dikkele laat niet vermoeden dat voor de orgelpijpen binnenin een vrij zwakke legering werd gebruikt, waardoor pijpen gaan doorzakken, met soms vrij schadelijke gevolgen voor het instrument. Is het orgel daarom minder waardevol?

Vaak worden de recente neobarok-orgels van rond de jaren 1960 weinig gewaardeerd. Dit kleine instrumentje met slechts één manuaal met zes registers lijkt op het eerste zicht weinig betekenisvol. Toch mag het tot een van de best klinkende orgels uit de streek genoemd worden, en meteen ook een voorbeeld van wat een neobarok-orgel (ook) kan zijn.